(P)referentiële

opvoeding en begeleiding

van a tot z

12-delige

wetenschappelijke encyclopedie

Deel 12bis : Ze - Z

Accent op wereld- en zelforiëntatie

Hoofdredactie: Jo Franck

INDEX DEEL 12bis ENCYCLOPEDIE

Bevorderen van zelfvertrouwen 4

Zelfvertrouwen vormt een stevige basis voor het kind.

Hoe als ouder en als kind bijdragen tot zelfvertrouwen ?

Zelfverwonding, waar gaat het om ? 28

Zelfverwonding is een extreme reactie op een uitgespro-

ken onwelbevinden. Van een ingaan tegen zichzelf is er

de vraag naar hoe uit te gaan van zichzelf.

Zelfzorg als ouder 47

Wat versta je als ouder onder zelfzorg en hoe vul je het in?

Hoe kan het je helpen ?

De vele gezichten van zeuren 56

Vaak worden ouders met gezeur geconfronteerd. Wat

betekent dit vervelend doen ?

Begaan met zichzelf als jongere 76

Het probleem van sommige jongeren is dat ze te weinig

begaan zijn met zichzelf, ook al lijkt het net andersom.

Zichzelfwaarmakende verwachtingen 84

Je voorstelling en verwachting bepalen mee je inspan-

ning om iets te bereiken of te vermijden.

Zindelijkheidstraining ? Wanneer en hoe ? 88

Zindelijk worden vormt een belangrijke stap in de ont-

wikkeling van je kind en zijn autonomieverwerving.

Welke inbreng hebben als ouder ?

Zindelijkheid ’s nachts 96

Zindelijk worden is voor elk kind een opgave. Voor som-

mige kinderen blijft 's nachts zindelijk zijn moeilijk. Wat

samen met je kind kunnen doen ?

Gemakkelijk herhaling zoeken 113

Wat en in welke mate iets of iemand voor je is wordt erg

gekleurd door wat je als uitgangspunt nam.

Zwart-wit : gevolgen en oplossingen 121

Gedachten, gevoelens, verlangens, voorstellingen en

gedrag van je kind of jezelf als ouder vragen soms om

een minder extreem zijn.

Uitgeleide 135

Wetenschappelijke onderzoeksmethodiek, wetenschap-

pelijke vormingsmethodiek, bronnen, omslagfoto ency-

clopedie

Bevorderen

van zelfvertrouwen

Een tekort aan zelfvertrouwen

Nog te vaak ervaren te veel jongeren niet over vol-

doende zelfvertrouwen te beschikken om de dagelijkse

uitdagingen van het leven aan te kunnen.

Ze ervaren bij de prestaties die van hen op school of er-

buiten gevraagd worden onvoldoende in zichzelf te ge-

loven en op zichzelf te kunnen rekenen. Ook in de sociale

omgang ervaren ze vaak onveiligheid zodat ze gemakke-

lijk op de achtergrond blijven of zich laten beïnvloeden

en doen. Het geringe of ontbrekende vertrouwen in zich-

zelf maakt dat ze zich gemakkelijk ongemakkelijk voelen

Zelfvetrouwen vormt een stevige basis voor het kind.

Hoe als ouder en als kind bijdragen tot dit zelfver-

trouwen?

in een situatie en geremd reageren of geblokkeerd gera-

ken, of nog trachten deze situaties te ontvluchten.

Op termijn bestaat het risico van zulke situaties te ver-

mijden en zich te veel in zichzelf terug te trekken en zo

een aantal kansen te missen of zich te veel te laten doen.

Op die manier leren ze niet met zulke situaties om te

gaan en blijft onwennigheid en onbekendheid bestaan

welke het risico vergroot te weinig weerbaarheid te ver-

werven en zo gemakkelijk te worden gebruikt.

Door deze geringe weerbaarheid ontstaat gemakkelijk

een overgevoeligheid en kwetsbaarheid voor opmerkin-

gen en negatieve reacties van de omgeving. Om dit risico

te ontlopen geven ze de voorkeur aan een onopvallende

volgzame opstelling. Zo komen ze gemakkelijk in een ne-

gatieve spiraal terecht van onzekerheid en volgzaamheid

die hen kansen weerhoudt om zelfvertrouwen te kunnen

ervaren. Door dit gebrek aan zelfvertrouwen wordt de

afhankelijkheid van de omgeving dan weer groter.

Ook de omgeving is vaak bij een positieve opstelling naar

de jongere toe geneigd te helpen. Hierdoor ontneemt ze

gemakkelijk aan de jongere door een te veel aan hulp

kansen op het verwerven van zelfvertrouwen. Integen-

deel door een tekort eraan zal ze gemakkelijk inspringen

en aan de jongere trachten tegemoet te komen, met als

risico een verzwakt gevoel van zelfvertrouwen bij de jon-

gere. De behulpzaamheid van de omgeving vormt alzo

een rem op de ontwikkeling van zelfvertrouwen bij de

jongere.

Elsie was geneigd zelf steeds spontaan raad aan haar-

mama te vragen. Zij vond zichzelf een echte twijfelaar. Ze

wist zelf geen goede oplossingen te bedenken, die trou-

wens niets voorstelden - vond ze - bij wat haar mama tel-

kens naar voor schoof. Zo werd ze ongewild steeds meer

afhankelijk van haar moeder. Dit liet weinig kansen voor

enige bevestiging van eigen weten, kunnen en zijn. Het

ontnam haar gelegenheden om aan zelfvertrouwen te

winnen.

Zelfvertrouwen nader bekeken

Aan het zelfvertrouwen van het kind werken kan op twee

wijzen :

1. dat wat je als ouder kan doen voor het kind om zijn

zelfvertrouwen te bevorderen, en

2. dat wat het kind zelf kan doen om aan zelfvertrou-

wen te winnen.

Het zelfvertrouwen kan opgevat worden als een belang-

rijk cognitief schema. Van dit zelfschema maakt deel

uit :

1. het zelfbeeld : wat iemand als kenmerkend voor zich

aan zichzelf toeschrijft op basis van eigen ervaring en op

basis van informatie verkregen onder meer via uitlatin-

gen van anderen uit de omgeving.

2. het eigenwaardegevoel : welke gevoelens en welke va-

lenties (of oordelen) met zichzelf verbonden zijn. Het kan

gaan om een geheel van positieve gevoelens en valenties

in de omgang met zichzelf, het kan ook gaan om nega-

tieve gevoelens en tekort aan waardering over zichzelf.

Eveneens kan het om een mengvorm gaan met zowel

positieve als negatieve gevoelens en oordelen, zoals

sterke en zwakke punten, bijvoorbeeld.

3. het eigen houvast of vertrouwen : welke omgang en

interactie met zichzelf in contact met de omgeving en

wie erin aanwezig. Het kan gaan van erg op zichzelf te

kunnen rekenen als steun en partner, tot erg onzeker zijn

en weinig of niet op zichzelf kunnen rekenen en zichzelf

in de steek laten of zichzelf verzwakken.

Het is dit cognitief schema zelfvertrouwen en het gunstig

of ongunstig zijn ervan dat we voortdurend inzetten in

de dagelijkse uitdagingen die we zelf aangaan. Het is ook

het gunstig of ongunstig cognitief schema zelfvertrou-

wen dat door de omgeving wordt geactiveerd in de uit-

dagingen waarmee die omgeving ons confronteert.

Zo zal een kind met een ongunstig lichaamsbeeld, waar-

toe bij overgewicht een groter risico bestaat, zich ge-

makkelijker op de achtergrond houden.

Zo zal een kind dat met lachen te maken krijgt, gemak-

kelijk vaststellen dat zijn gebrek aan zelfvertrouwen

wordt gewekt met een gevoel van onzekerheid en van

zich uitgelachen voelen tot gevolg.

In de ontwikkeling van zelfvertrouwen zijn er vier vragen

en dus ook vier antwoorden waarmee het kind

te maken heeft :

1. Hoe denk ik over mezelf ?

2. Hoe zou ik over mezelf willen denken ?

3. Hoe denken anderen over me ?

4. Hoe zou ik willen dat anderen over me zouden den-

ken ?

Wat als jongere zelf te kunnen doen ?

Over delen en kanten en zelfvertrouwen

Jongeren kunnen soms heel ongenuanceerd en in abso-

lute termen denken over zelfvertrouwen. Alsof het iets

is wat je hebt of niet hebt. Alsof het iets is wat sommige

hebben en waaraan het anderen - zoals mogelijk zich-

zelf - ontbreekt.

Er bestaat ook een meer genuanceerde houding tegen-

over zelfvertrouwen die de mogelijkheid inhoudt eraan

te kunnen veranderen en eraan te kunnen werken. Zelf-

vertrouwen dat in zekere mate aanwezig is en dat in be-

paalde situaties en op bepaalde momenten meer of min-

der op de voorgrond komt. Zelfvertrouwen dat je kan

aanspreken of dat door de omgeving wordt aangespro-

ken.

Een zelfvertrouwen in termen van delen en kanten :

In termen van welk deel in mezelf spreek ik aan of scha-

kel ik in ? Welke kant van mezelf haal ik naar voor en laat

ik zien ? Welk deel van mezelf spreekt de andere aan ?

Welk kant van mezelf haalt de ander naar voor en wil die

dat ik laat zien ?

De dialoog die ik met mezelf kan hebben wijst op deze

onderdelen. Zo kan een gedeelte van mezelf in conflict

of overleg komen met een ander gedeelte van mezelf. Zo

kan een gedeelte van mezelf een ander gedeelte van me-

zelf weerhouden of steunen. Zo kan het ene aspect of

proces in mezelf aangevuld met een ander aspect of pro-

ces van mezelf.

Uit ervaring weet ik en ervaren anderen dat ik nu eens

zo, dan weer zo kan zijn, nu eens zo kan reageren, dan

weer zo kan reageren. Deze manier van zijn en reageren

kan ikzelf bepalen. Deze manier van zijn en reageren kan

ook door anderen worden uitgelokt of gestimuleerd. Ik

kan mezelf op deze of gene wijze laten zien, anderen

kunnen ook deze of gene wijze bij mij aanwakkeren.

Naargelang het gedeelte in mezelf dat ik aanspreek of

dat door de ander wordt aangesproken kan mijn wijze

van zich uiten en reageren anders zijn.

Het idee dat mijn manier van zijn vastligt en individueel

bepaald is, moet duidelijk gerelativeerd worden. De in-

houdelijke processen van gedeelten in mezelf maken

heel wat variabiliteit mogelijk. Bovendien maak ik niet al-

leen uit welke processen worden aangesproken. Zodat

wat ik laat zien niet enkel of steeds bepaald wordt door

mezelf, maar ook mee wordt uitgelokt door de ander.

Deze benadert me zo dat ik geneigd ben zo te reageren,

op een wijze die mogelijk niet typisch van mezelf uitgaat,

maar waar de ander op een of andere manier om vraagt.

een voorbeeld :

Een jongere vindt zichzelf meevallen en is best gelukkig

met zijn leven en wat hij of zij erin bereikt.

Een volwassene vindt de jongere tegenvallen en is erg on-

gelukkig met het leven van de jongere en wat hij of zij er

maar in bereikt.

Deze interferentie van de volwassene kan het zelfvertrou-

wen en het eigenwaardegevoel dat aanleiding gaf tot

een rustige opstelling en inspelen op zijn omgeving, erg

doen afnemen. Dit kan aanleiding geven tot een onzekere

opstelling en een onrustig tegenspelen tegenover zijn

omgeving.

Jongeren voelen zich mogelijk heen en weer geslingerd

tussen hun onzeker deel en zwakke kant én hun zelfze-

ker deel en sterke kant, tussen hun kwetsbare zijde en

hun weerbare zijde. Het is aan die jongeren dan om de

overstap te maken van het onzeker deel en de zwakkere

kant die hen wil behoeden en op veilig doet spelen, maar

weinig waardevol is naar hun vertrouwvol deel en ster-

kere kant die een zeker risico niet uit de weg gaat en

waardevoller is en een goede basis en steun kan vormen

voor wat nog onzeker en zwak is. Zo kan wat stevigheid

biedt een hulp zijn voor wat zwak is en vraagt om de

overstap te maken.

een voorbeeld :

Een drempelig begin

Soms kan je jongeren de keuze laten tussen je steun en

veiligheid in je buurt, maar met weinig uitdaging en ge-

ringe mogelijkheid tot verkenning, óf stapsgewijze af-

stand winnen en uitgaan van je veiligheid en zo beter on-

veiligheid aankunnen.

nog een voorbeeld :

Voor de keuze stellen tussen :

ik weet niet ik weet iets

ik kan niet ik kan iets

ik zie niet ik zie iets

ik herinner niet ik herinner iets

ik denk niet ik denk iets

ik verwacht niet ik verwacht iets

ik voel niet ik voel iets

ik durf niet ik durf iets

ik wil niet ik wil iets

ik mag niet ik mag iets

ik heb niet ik heb iets

ik ben niet ik ben iets

ik vind niet ik vind iets

ik ... niet(s) ik ... iets

Zo kunnen wanneer jongeren voor een prestatie of op-

dracht gesteld worden vier mogelijkheden onderkend

worden :

. een, het onzeker deel en de zwakke kant

overheersen, zodat er niet tot presteren kan worden

gekomen en men uit ongeloof voortijdig afhaakt;

. twee, het onzeker deel en de zwakke kant

ondergraven het zelfzeker deel en de sterke kant,

zodat twijfel gestaag toeneemt en gaat overheersen

en samenhangend hiermee onrust en angst

aanzwengelen, zodat aanwezig geloof wordt

ondergraven en slaagkansen progressief afnemen;

. drie, het onzeker deel en de zwakke kant alarmeren

het zelfzeker deel en de sterke kant, zodat alertheid

gestaag toeneemt en concentratie gaat overheersen

en samenhangend hiermee opwinding en betrok-

kenheid toenemen, zodat aanwezig geloof op de

proef wordt gesteld en gesterkt, en slaagkansen

verhogen;

. vier, het zelfzeker deel en de sterke kant over-

heersen, zodat er tot optimaal presteren kan worden

gekomen en men uit geloof voluit doorzet zonder

enige verzwakking.

Dit betekent zo twijfel oprijst, dat die best kan aange-

wend worden om kracht bij te zetten. Zo de twijfel even-

wel onterecht een ondermijnend effect blijkt te hebben,

kan er best gekozen worden om deze twijfel uit te ban-

nen, hetzij door deze een halt toe te roepen en verder

de voorkeur te geven aan geen ogenblik meer te twijfe-

len, ofwel door deze twijfel uit te stellen en te weerhou-

den voor achteraf wanneer deze niet langer remmend

kan inwerken. Door over te stappen naar het zelfzeker

deel en de sterke kant of door er van te vertrekken kan

de twijfel worden overwonnen en vermindert men de

kans slachtoffer te worden van een neen opstelling, of

een ja-neen opstelling, of een aanvankelijk neen opstel-

ling die te laattijdig in ja wordt omgezet, of nog een ja

opstelling die op het laatst toch nog in een neen houding

verandert. Telkenmale riskeert men zichzelf ernstig af te

remmen, niet voluit te gaan en zo verzwakt voortijdig te

mislukken door eigen ongewild toedoen.

Voor een opdracht gesteld willen vele jongeren de vei-

ligheid van de overkant. Dit is het lukken op zo een per-

fect mogelijke wijze in die opdracht. Dit vraagt om een

aanpakken van die opdracht en meteen de onveiligheid

van proberen lukken maar ook van kunnen mislukken

betreden. Een aantal jongeren durven die onveiligheid

niet aan en proberen te ontkomen aan de opdracht, of

vallen stil vòòr de opdracht en vervallen ontmoedigd in

dagdromen, of nog reageren met opwinding en onzeker-

heid rond de eigen kansen die ze niet durven benutten.

Men blijft dan op een veilige afstand van de opdracht,

zodat men zich niet onveilig hoeft te voelen, maar zo ook

nooit echt de veiligheid van er mee klaar zijn weet te be-

reiken. Deze ambivalentie van enerzijds willen lukken,

maar zich tegelijkertijd erg tegenhouden uit veiligheids-

overwegingen, maakt dat men moeizaam vooruit komt

en zijn eigen kansen ondergraaft.

Naast het aanspreken of inschakelen van een deel van

mezelf, kan ook de vraag gesteld welk deel van mezelf ik

op de achtergrond plaats of uitschakel. Naast het naar

voor halen of laten zien van een kant van mezelf, kan ook

de vraag gesteld welke kant ik naar achter breng of ach-

terwege laat. Naast welk deel van mezelf de ander aan-

spreekt, kan de vraag gesteld welk deel de ander voor-

bijgaat. Naast welke kant van mezelf de ander naar voor

haalt en wil dat ik laat zien, kan de vraag gesteld welke

kant de ander afweert en niet wil dat ik laat zien.

Wat op de achtergrond wordt geplaatst of opgeborgen

kan minder bruikbaar zijn of een bedreiging vormen voor

mezelf, voor de ander(en) of voor beide samen. Meer op

de achtergrond kan het enigszins steunend zijn, maar

kan het ook als stoorzender optreden omdat het zich

miskend voelt. Wordt het opgeborgen dan kan het sto-

rende worden weggenomen, maar kan het anderzijds

een leemte en hiaat achterlaten waardoor steun of

evenwicht ontbreekt.

een voorbeeld :

Bij een conflict ben ik gemakkelijk geneigd toegeeflijk te

zijn. Deze toegeeflijke kant van mezelf maakt dat ik ge-

makkelijk mijn eigen gevoelens en verlangens opberg. Ik

pas me dan aan, maar merk toch dat ik nadien weinig

enthousiast en vrij koel ben in mijn meevolgen en mee-

doen.

Als ik bij een conflict merk dat de ander enkel oog heeft

voor zichzelf en mijn gevoelens en verlangens negeert,

ben ik gemakkelijk geneigd mijn soepelheid op te bergen.

De ander merkt dan mijn starheid op en wil dan dat ik

mijn zelfgerichtheid opberg.

nog een voorbeeld :

In een voor mij nieuwe situatie verlies ik gemakkelijk het

kinderlijk-speelse en haal ik mijn volwassen-ernstige kant

naar voor.

Als ik nieuwe mensen ontmoet doe ik mijn uiterste best

om mijn meest mature-ervaren kant naar voor te halen,

ik berg dan al mijn twijfels en onzekerheden en mijn on-

schuld en onwetendheid op. Ik moet dan erg op mijn te-

nen lopen en een deel van mijn spontaniteit op de ach-

tergrond plaatsen. Pas als we elkaar beter kennen haal ik

een deel van mijn spontaniteit en mijn vragend-wijfelend

ik terug naar voor.

Soms wordt een deel of kant, vooral bij iemand wiens

ontwikkeling niet vlot verloopt, aangeduid met schema

modus. Een schema modus kan op verschillende wijze

begrepen worden : als een cluster van schema's, co-

pingstijlen en gemoedstoestanden, of als een persona of

gepresenteerde buitenkant, of als een facet van iemands

zelf dat niet volledig geïntegreerd is met andere facet-

ten, en waaraan via dialoog tussen deze schema modi

kan getracht worden te verhelpen. Voorbeelden van

schema-modi zijn onder meer het boze kind, de eisende

ouder, de gezonde volwassene en de overcompensator.

Deze modi zijn analoog aan wat weer in een andere visie

ego-toestanden genoemd worden. Dit zijn zijnswijzen

volgens dewelke iemand op verschillende tijdstippen kan

functioneren, met name kind-ouder- of volwassene-

zijnswijze. In deze visie wordt dan gebruik gemaakt van

de volwassene-toestand om de andere te helen, af te

zwakken of uit te schakelen. Zo kan meer plaats inge-

ruimd voor het volwassen ik in verhouding tot het impul-

sieve kind en de starre ouder.

Gaat het met iemand fout, dan zijn er volgens Arntz twee

mogelijkheden. Een eerste mogelijkheid is dat schema's

zijn ontwikkeld maar buiten gebruik, of niet functioneel

worden aangewend, dit omdat de omstandigheden ont-

breken of ongunstig zijn. Een tweede mogelijkheid is dat

bepaalde schema's niet ontwikkeld zijn en bijgevolg niet

aangewend kunnen worden, er zijn enkel dysfunctionele

schema's tot ontwikkeling gekomen.

Voorbeeld van het eerste is : er is een gunstig zelfbeeld

tot ontwikkeling gekomen en het kind heeft voldoende

zelfvertrouwen ontwikkeld. Maar door omstandigheden

of door anderen wordt dit zelfbeeld in vraag gesteld en

wordt het zelfvertrouwen aan het wankelen gebracht.

Voorbeeld van het tweede is : er is enkel een vertekend

zelfbeeld aanwezig (ik ben anders) en het zelfvertrouwen

ontbreekt (ik misluk per definitie).

In de eerste situatie moet het gunstig zelfbeeld en het

zelfvertrouwen geactiveerd worden en in de plaats ko-

men van het ongunstig zelfbeeld en de zelftwijfel.

In de tweede situatie moet een passend zelfbeeld tot

ontwikkeling worden gebracht en moet zelfvertrouwen

groeien.

Wat als ouder te kunnen doen ?

Wat als ouder te kunnen doen om het zelfvertrouwen

van je kind te bevorderen ? Er zijn twee mogelijkheden.

Je kan je kind helpen met hoe over zichzelf te denken. Je

kan je kind helpen met hoe je over hem of haar denkt.

In wat je naar je kind toe doet, zal je het vooral helpen in

wat het over zichzelf denkt. In hoe je naar je kind doet,

zal je vooral duidelijk maken hoe je over je kind denkt.

Hoe je over je kind denkt, heeft voor het kind doorgaans

een grote invloed op hoe het over zichzelf denkt, zeker

naarmate het kind jonger is en zelf nog over weinig refe-

rentie-mogelijkheden beschikt. Het is op dat ogenblik

het cognitief schema dat je hebt van je kind dat voor hem

of haar erg bepalend is. Het innerlijk schema dat inhoudt

wie het kind voor je is, hoe je voelt tegenover het kind

en hoe je het waardeert, en tenslotte hoe je er mee om-

gaat. Hoe positiever dit is, hoe gunstiger voor het kind en

zijn zelfvertrouwen.

In je omgaan met je kind zijn er met andere woorden

twee niveaus :

. het oppervlakte- of basisniveau van het hier en nu

in wat je hier en nu zegt en doet in reactie op wat

je kind hier en nu zegt en doet, en

. het diepte- of syntheseniveau van het algemene

in hoe je iets in het algemeen zegt en doet in

reactie op wat je kind in het algemeen zegt en doet.

Het eigenwaardegevoel van het kind is iets wat progres-

sief opgebouwd wordt van bij de geboorte en vormt de

synthese van alle persoonlijke ervaringen en alle opge-

nomen informatie vanuit de omgeving.

Wat zich op beide niveaus afspeelt is essentieel voor de

ontwikkeling van het eigenwaardegevoel van het kind :

. voor de ouderlijke reacties in het hier en nu kunnen

ouders best kiezen voor positieve en aanmoedigende

reacties op het gedrag van het kind of op wat in het

gedrag van het kind kan of nog voor de pogingen

van het kind. Voor het gedrag of gedeelte van het

gedrag van het kind dat niet kan of voor mislukte

pogingen kan best aan het kind duidelijk gemaakt

hoe het alsnog of voor de toekomst kan. Negatieve

en ontmoedigende reacties, zeker als ze meer per-

soonlijk en algemeen zijn, kunnen onzekerheid bij

het kind doen ontstaan. Tijdens de uitvoering van

een bepaald handelen kunnen de ouders kiezen voor

ondersteuning en vertrouwen zodat het kind er toe

komt stap voor stap vooruit te komen in zijn

handelen op een manier die kan. Het kind kan

hierbij geholpen worden zichzelf te ondersteunen

en te vertrouwen vanuit zijn reeds verworven

kunnen en zijn sterke kanten.

. in het hier en nu kunnen ouders er ook voor kiezen

het kind hanteerbare ruimte te bieden om eigen

positieve en aanmoedigende ervaringen te kunnen

opdoen van in iets te lukken, of van voor een deel

te lukken of van een poging te hebben gedaan. Ook

van te kunnen leren uit negatieve en ontmoedi-

gende ervaringen. Ook op die manier te kunnen

ontdekken van wat zelf aan te kunnen en van op

zichzelf te kunnen rekenen voor wat. Als ouder

kan dit door het kind een veilige en toenemende

keuzevrijheid aan te bieden.

. in het hier en nu kunnen ouders ook zelf blijk ge-

ven van een eigen positief zelfbeeld, een gezonde

dosis eigenwaardegevoel en voldoende zelfvertrou-

wen. Hebben ouders hier voor zichzelf veel vra-

gen en problemen rond, dan verhoogt het risico dat

ook bij het kind vragen hier rond over zichzelf

oprijzen. Het spontane samenvallen van het kind

met zichzelf en de speelse spontaniteit van het kind

kunnen dan vervallen in een afstandelijk oordelend

kijken en omgaan met zichzelf waardoor getracht

wordt op gecontroleerde wijze controle over

zichzelf te verwerven. Het zelfmedelijden van

ouders waarmee dit soms gepaard gaat, kan ook

zelfbeklag en -medelijden bij het kind oproepen

waardoor aan zelfvertrouwen wordt verloren.

. als ouder laat je in het hoe van je reactie in het al-

gemeen blijken wie het kind in je ogen is, welk

gevoel en welke valentie er bij je over je kind

bestaat en hoe je met je kind wil omgaan. Zucht je,

bijvoorbeeld, 'weeral', dan zeg je niet zozeer dat

iets nu niet lukt, maar dat je kind gewoon in iets

niet weet te lukken. Het negatief zelfbeeld over je

kind, je negatief gevoelsmatig oordeel en je gering

vertrouwen in je kind komen dan naar voor. Ant-

woord je in de plaats van je kind of neemt je het

van je kind over, dan laat je indirect voelen dat je

twijfelt aan het kunnen en de zelfstandigheid en

zelfverantwoordelijkheid van je kind. Gooi je er

woedend uit of verwijt je je kind, bijvoorbeeld, 'nu

te merken wat je altijd al had gevreesd', dan tikt dit

erg aan bij je kind, ook al bedoelde je dit laatste

helemaal niet. Eerder dan je specifiek gevoel ver-

bonden aan een specifiek gedrag van je kind in

een specifieke situatie globaal mee te geven in het

hoe van je reactie, kan je verkiezen het specifieke

van het gevoel, het gedrag en de situatie direct te

verwoorden en zo te beklemtonen en te verduide-

lijken. 'Als je niet weet te kiezen wat hier en nu

te doen dan voel ik machteloosheid in mij opko-

men.' Dit is heel wat anders dan je kind verwijten

'Wat ben je toch altijd een besluiteloos iemand

geweest." In het hoe van je reactie kan je dan

beter het algemeen gevoel laten doorklinken van

een positief beeld van je kind, van een waarde-

vol gevoel en van een groot vertrouwen. Het

geloof in je kind is oké en dat mag je kind ge-

weten hebben, alleen zijn specifiek gedrag dat

wil je graag bijsturen in ieders voordeel. 'Ik weet

wat je waard bent en wat er in je zit, spijtig dat het

niet steeds helemaal tot zijn recht komt of dat je

het nu en hier laat afweten. Kan je alsnog, of een

volgende maal terug laten zien wie je bent en in

wie we geloven.' Als ouder kan je er hierbij op

letten geen irreële dingen van je kind te verwach-

ten waar je kind onmogelijk aan kan beantwoor-

den. Wat positief doorklinkt zal als belangrijk

voordeel hebben dat een kind ook van zichzelf zal

kunnen houden en in zichzelf zal kunnen geloven,

omdat het kind aanvoelt dat zijn ouders ook van

hem houden en in hem geloven. Het kan ook als

voordeel hebben dat het kind gemakkelijker zich-

zelf zal kunnen accepteren en met zichzelf kan om-

gaan zoals het is, omdat het ervaart dat zijn ouders

hem niet voortdurend willen veranderen en ook

weten om te gaan met wie het is. Dit betekent

geenszins als ouder alles van je kind zomaar te aan-

vaarden en goed te keuren. Het betekent wel te

kunnen bijsturen aan de oppervlakte uitgaande van

een positieve basis in de diepte. Hierdoor kan ver-

meden dat het kind niet openstaat en niet mee wil

vanuit een ongeloof in zichzelf, of vanuit een

al te gekwetst of miskend zelf. Waardoor het zich

afwendt om erger te voorkomen, of dit doet van-

uit het gevoel dat er toch nog weinig kan veranderd

worden. Met als risico dat het zich ook van zich-

zelf afwendt en zichzelf in de steek laat. Met een

negatief zelfbeeld, een gering eigenwaardegevoel

en een gebrek aan zelfvertrouwen tot gevolg.

. vanuit wat je kind zegt of doet afleiden hoe je kind

zijn situatie en de dingen erin opneemt en orga-

niseert, en hoe dit je op zijn beurt zicht doet krijgen

op hoe je kind denkt, voelt over, en wat voor

zichzelf wil. Je kind zoekt, bijvoorbeeld, weinig

vrienden op en geeft blijk weinig zijn tijd te

organiseren met of in functie van vrienden. Zo laat

het zien weinig te geloven een interessant iemand

voor groepsgenoten te kunnen zijn. Door met je

kind over zijn zelfbeeld, eigenwaardegevoel en

zelfvertrouwen te praten kan je hier samen zicht

op krijgen en door het te benoemen meer vat. Zo

kan je eventueel je kind coachen hoe aan zelfver-

trouwen te kunnen winnen, door een groter eigen-

waardegevoel vanuit een gunstiger zelfbeeld. Je

kind, bijvoorbeeld, helpen meer zelfactief vrien-

den te zoeken, vanuit een zich meer instellen op

vrienden, door een gunstiger inschatting van zich-

zelf voor groepsgenoten. Als coach neem je het

niet van je kind over, maar help je het zicht te krij-

gen op wat is en op hoe zich iets interactief af-

speelt. Van hieruit zoek je samen met je kind aan

wat het zou kunnen en willen werken en vervolgens

hoe dit te kunnen opnemen en wat je rol hier in zou

kunnen zijn om hierin te lukken. In dit samen-

praten kan je ook zoeken hoe het kind zou willen

hoe je over hem zou denken. Hiertoe kan je samen

achterhalen wat het kind mist in hoe je nu over

hem denkt en hoe je als ouder tot die veranderingen

zou kunnen komen waaraan behoefte. Welke

veranderingen hiertoe bij je nodig zouden zijn.

. als ouder vermijden dat je kind een grote criticus

in zichzelf stopt die voortdurend wijst op zijn

tekortschieten. Zoals niet lief genoeg, zoals niet

ijverig genoeg, zoals niet zelfstandig genoeg. Het

kan tot gevolg hebben dat het kind zich gemakke-

lijk niet oké of waardeloos voelt, dat het zich over-

dreven angstig of schuldig voelt, of teleurgesteld in

zichzelf, of bang is te mislukken, afgekeurd of

afgewezen te worden. Dit voorkomen kan door

het kind niet continu, herhaaldelijk of overdreven

te confronteren met zijn tekortschieten, zoals : 'Je

broer is gemakkelijker.', 'Je zus doet meer haar

best', 'Zal ik wel even doen, dat gaat sneller.'

Eerder dan je kind verwijten te maken, kan je

ervoor kiezen je kind aan te spreken, aan te sporen,

aan te moedigen en te steunen.

. als ouder aanreiken wat bevorderlijk is en weg-

nemen wat inbeperkend is. Eerder dan je kind

gemakkelijk op te zadelen met gedachten, manieren

en reacties die zijn eigenwaardegevoel en zelfbeeld

gemakkelijk verzwakken, de voorkeur geven je

kind te helpen met gedachten, manieren en reacties

die bijdragen om zijn eigenwaardegevoel en

zelfbeeld te versterken.

. als ouder een bijdrage leveren aan het tegemoet

komen aan de behoeften van je kind zodat een ge-

voel kan ontstaan van bestaanszekerheid, van vei-

ligheid, van integriteit, van aanvaard worden, van

competent-zijn en van bereiken van eigen doelen,

een gevoel waarop zelfvertrouwen kan groeien.

. als ouder vermijden in de omgang met je kind in

een negatieve spiraal terecht te komen. Vermijden

bijvoorbeeld, door negatieve opmerkingen over

wat je kind doet, zijn zelfvertrouwen te verminde-

ren. Met als risico dan dat je kind vanuit een

geringer zelfvertrouwen, bijvoorbeeld, sneller

opgeeft of minder van zichzelf verwacht. Wat

dan weer aanleiding is voor opmerkingen hierover

van je kant. 'Kan je niet volhouden, ben je niet te

snel tevreden over jezelf.'

In een grootschalig onderzoek onder Canadese en Ame-

rikaanse adolescenten voorspelde de gezinscohesie lon-

gitudinaal een toename van het zelfvertrouwen van ado-

lescenten. Jongeren die genoten van de voordelen van

een sterk, hecht gezin, hadden de meeste kans om in de

vroege adolescentie meer zelfvertrouwen te krijgen.

Emotionele en gedragsproblemen jongeren en gering

zelfvertrouwen

Vanuit bepaalde hoek wordt een verband gelegd tussen

emotionele en gedragsproblemen en een gering zelfver-

trouwen. Dit gering zelfvertrouwen wordt dan weer in

verband gebracht met specifieke opvoedingservaringen

als kind. Aandacht wordt dan gevraagd zich niet enkel te

richten op de emotionele en gedragsproblemen als ge-

volg, zoals angst, prikkelbaarheid, depressie, verslaving,

e.a. en deze te behandelen, maar ook zorg te besteden

aan het onderliggend gering zelfvertrouwen aan de ba-

sis, en hoe dit alsnog te verhelpen door aandacht te be-

steden aan de opvoedingservaringen aan de oorsprong.

Meer lezen :

Gielis, S., Verhoeven, E., & Degrave, W. (2018). Opvoe-

den tot zelfvertrouwen: 20 manieren om de weerbaar-

heid van je kind te vergroten. Tielt: Lannoo.